ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΕΣ ΚΑΙ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ ΤΗΣ ΚΡΙΣΗΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ (Μια απόπειρα εκτίμησης)

Η Ελλάδα βρίσκεται στη Ν.Α. Ευρώπη και στο νοτιότατο άκρο της Βαλκανικής Χερσονήσου. Η ελληνική ενδοχώρα χαρακτηρίζεται από το ορεινό και τραχύ έδαφός της, το οποίο αποτελείται από απότομες και υψηλές οροσειρές οι οποίες λειτουργούν ως φυσικό σύνορο στον βορρά με την υπόλοιπη Βαλκανική Χερσόνησο, ενώ δυτικά και νότια περικλείεται από την Μεσόγειο Θάλασσα και ανατολικά από το Αιγαίο Πέλαγος. Η ελληνική επικράτεια αποτελείται όχι μόνο από την ενδοχώρα αλλά και από το Αιγαίο Πέλαγος με τα χιλιάδες νησιά του, το οποίο ορίζεται στα νότια από την Κρήτη και στα ανατολικά από την Ρόδο και τα νησιά του Β.Α. Αιγαίου. Υπάρχουν επίσης τα νησιά του Ιονίου Πελάγους στα δυτικά. Ο συνδυασμός αυτός, δηλαδή των χιλιάδων νησιών και της εκτεταμένης επαφής με την θάλασσα της ενδοχώρας συνδυαζόμενης με το απότομο ανάγλυφο και το δαντελωτό των ελληνικών ακτών, δίνει στην Ελλάδα την 10^η θέση παγκοσμίως όσον αφορά το μήκος ακτογραμμής.

Δεδομένων αυτών των συνθηκών η Ελλάδα μπορεί να βρίσκεται σε πλεονεκτικότερη θέση σε περίπτωση εχθρικής στρατιωτικής εισβολής αλλά έχει δυο σοβαρά μειονεκτήματα σχετικά με τις δυνατότητές της για απρόσκοπτη οικονομική ανάπτυξη: πρώτον στερείται μιας πλατιάς χερσαίας ή έστω ποτάμιας (1) μεταφορικής οδού προς την υπόλοιπη ευρωπαϊκή ήπειρο και δεύτερον δεν ευνοούνται οι μεγάλες καλλιέργειες αφού οι κοιλάδες της ενδοχώρας είναι πολύ στενές λόγω του ορεινού εδάφους. Αυτοί οι δυο παράγοντες είναι που εμποδίζουν διαχρονικά την συσσώρευση κεφαλαίου στην Ελλάδα (STRATFOR 2010).

Η γεωγραφική ιδιαιτερότητα της Ελλάδος, όμως, είναι αυτή που ευθύνεται επίσης: για την διαχρονική αδυναμία της εκάστοτε κεντρικής διοίκησης να επιβάλει πολιτικές στην περιφέρεια και να ελέγχει την εφαρμογή τους (ισχυροί τοπικισμοί) (2), για την αδυναμία επίτευξης οικονομιών κλίμακας λόγω της ανάγκης συντήρησης υποδομών και υπηρεσιών σε απομονωμένες περιοχές (βλ. Βυθούλκας 2012), καθώς και για την άνιση κατανομή του πλούτου, (αφού σε μια χώρα που λόγω της γεωγραφικών της μειονεκτημάτων το κεφάλαιο εισάγεται, αυτός που κατέχει τις επιχειρήσεις εισαγωγής του έχει σαφές πλεονέκτημα έναντι των άλλων), δημιουργώντας έτσι συνθήκες εντονότερης αντιπαράθεσης κεφαλαίου-εργασίας στην Ελλάδα απ’ ότι στον υπόλοιπο κόσμο (STRATFOR 2010). Η γεωγραφία της Ελλάδος, ακόμα, είναι υπεύθυνη για την καθυστέρηση της εμφάνισης μιας εύρωστης αστικής τάξης καθώς, και για απολυταρχικές και κρατικιστικές νοοτροπίες (Kaplan 2010).

Ένας άλλος γεωγραφικός παράγοντας αρνητικός για την Ελλάδα, είναι οι επιπτώσεις της παράνομης μετανάστευσης και ειδικότερα του δεύτερου κύματος μεταναστευτικών ροών που ξεκίνησε το 2001. Ως η κύρια πύλη εισόδου (Becatoros 2010) παράνομων μεταναστών από Ασία και Αφρική προς την Ευρώπη, η Ελλάδα επιβαρύνεται δημοσιονομικά από αυτή την κατάσταση καθώς καλείται να αντιμετωπίσει την άνθηση της παραοικονομίας (3) , την επιβάρυνση του συστήματος υγείας και κοινωνικής πρόνοιας (4) και άλλα κόστη (εκπαίδευσης, ένταξης, αντιμετώπισης εγκληματικότητας, φύλαξης συνόρων, την υποβάθμιση οικιστικών περιοχών) (Κωτούλας 2011).

Πέρα από την ιδιαίτερη γεωμορφολογία της όμως η Ελλάδα βρίσκεται και σε μια δυσχερή γεωπολιτική θέση αφού είναι αναγκασμένη σε έναν συνεχή γεωπολιτικό και εξοπλιστικό ανταγωνισμό με την γειτονική Τουρκία. Εκτός από το γεγονός ότι ο αιγαιακός χώρος έπαψε να είναι ενιαίος οικονομικά μετά τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1919-1922, προσθέτοντας ένα ακόμη εμπόδιο στην ανάπτυξη των δυο πλευρών του Αιγαίου, η ανάγκη διατήρησης του ελέγχου επί του Αιγαίου Πελάγους, το οποίο αποτελεί την καρδιά της Ελλάδος, έναντι της αναθεωρητικής Τουρκίας αναγκάζει τις ελληνικές κυβερνήσεις να δαπανούν μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ για αμυντικές δαπάνες τοποθετώντας την Ελλάδα σταθερά πάνω από των μ.ο. των αμυντικών δαπανών των χωρών-μελών του ΝΑΤΟ (Χρυσόγελος 2012). Ακόμα και για το 2012, με την κρίση να χτυπάει την χώρα, η δαπάνη πάνω από το 2% επί του ΑΕΠ βρίσκει την Ελλάδα δεύτερη στις δαπάνες ως ποσοστό επί του ΑΕΠ μετά τις ΗΠΑ (Dempsey 2013). Αυτή η αναθεωρητική στάση της Τουρκίας, από το 1974 και μετά, στέκει και ως αντιεπενδυτικό εμπόδιο στα νησιά του Αιγαίου καθώς ο χαρακτηρισμός τους ως παραμεθορίου περιοχής απαιτεί την έγκριση υπηρεσιών του Υπουργείου Εθνικής Άμυνας, για πολλών ειδών επενδύσεις (π.χ. τουριστικές, εκμετάλλευση βραχονησίδων κτλ.), για λόγους εθνικής ασφαλείας (βλ. Σταυρόπουλος 2013) αυξάνοντας έτσι το γραφειοκρατικό βάρος.

Εκτός από την μόνιμη γεωπολιτική απειλή της Τουρκίας, ύστερα από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και το τέλος των γιουγκοσλαβικών πολέμων το 1999, η Ελλάδα έχασε και ένα σημαντικό κομμάτι της γεωπολιτικής αξίας της για την Δύση, ιδιαίτερα μετά την ένταξη στην ΕΕ χωρών του πρώην ανατολικού μπλοκ. Έτσι, παράλληλα με τον στρατηγικό υποβιβασμό της, έχασε και την όποια πολιτική ή οικονομική υποστήριξη είχε, κάνοντας έτσι δυσκολότερη την αντιμετώπιση των όποιων εσωτερικών της αδυναμιών, οι οποίες δεν είχαν διορθωθεί ούτως ή άλλως τόσες δεκαετίες λόγω της δυτικής προστασίας. Ενώ, οι ελληνικές ηγεσίες μην μπορώντας να κατανοήσουν τη νέα κατάσταση συνέχισαν την πολιτική τους σαν να μην συνέβη τίποτα προσπαθώντας να διατηρήσουν το ήδη υψηλό, σχετικά με τις δυνατότητες της χώρας, βιοτικό επίπεδο (STRATFOR 2010, Τσουκαλάς 2012).

Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι με την σταθερά φιλοαμερικανική (η «ατλαντική μονοκαλλιέργεια»: Κωνσταντακόπουλος 2010) εξωτερική πολιτική των ελληνικών κυβερνήσεων (Μαρκεζίνης 2010) πολλές φορές περιορίζονται οι επενδυτικές επιλογές ή υπονομεύονται συμφέρουσες για την Ελλάδα εμπορικές συμφωνίες όπως είναι π.χ. η περίπτωση των αγωγών South Stream και Μπουργκάζ-Αλεξανδρούπολης (περ. ΕΠΙΚΑΙΡΑ 2011) ή της πώλησης των ΔΕΠΑ και ΔΕΣΦΑ (Δελαστίκ 2013) στην λογική της μη διατάραξης γεωπολιτικών ισορροπιών.  

Σημειώσεις

(1) Ο ποταμός Μισσισσιππί στις ΗΠΑ και ο Ρήνος και ο Δούναβης στην Γερμανία προσφέρουν σημαντικά πλεονεκτήματα σε αυτές τις χώρες αφού είναι πλωτοί και συμβάλλουν στην μείωση του κόστους μεταφοράς των εμπορευμάτων (STRATFOR 2012)

(2) Θυμίζουμε τις πρόσφατες περιπτώσεις έντονων αντιδράσεων τοπικών κοινοτήτων στην προσπάθεια εφαρμογής κεντρικών πολιτικών όσον αφορά: i) την κατασκευή ΧΥΤΑ στην περιοχή της Κερατέας, ii) την σύλληψη επιχειρηματία στην Ύδρα (2012) για τη μη έκδοση αποδείξεων και iii) την εκμετάλλευση των μεταλλείων χρυσού στις Σκουριές Χαλκιδικής. Χαρακτηριστική της καχυποψίας προς την κεντρική διοίκηση, είναι επίσης, η συνάντηση (27/02/2013) του Δημάρχου Αλεξανδρούπολης με τον Καναδό πρέσβη για τις επενδύσεις σε ορυχεία χρυσού στην Θράκη όπου ο Δήμαρχος αναφέρεται στην κεντρική κυβέρνηση των Αθηνών που «συνωμοτεί» με καναδικές εταιρίες για την καταστροφή της περιοχής: https://www.youtube.com/watch?v=-XuIfISfXD8 [28/02/2013]

(3) Ο τζίρος από το παραεμπόριο ρούχων, τσιγάρων, οπτικών κτλ. εκτιμούνται στα 10δις ευρώ τον χρόνο. Η συνεργασία αλλοδαπών μικροπωλητών και ελληνικών εισαγωγικών εταιρειών κοστίζει αρκετά δις ευρώ χαμένων εσόδων στο ελληνικό κράτος (Βερμισσώ 2009)

(4) Θυμίζουμε τις δηλώσεις του Υπουργού Υγείας το 2010 για το κόστος περίθαλψης των μη νόμιμων μεταναστών (εφημ. ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ 2010)

Βιβλιογραφία
1. Βερμισσώ Ε.Γ. (2009), «Mall παρεμπορίου» οι δρόμοι της Αθήνας, εφημ. Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΟΥ ΕΠΕΝΔΥΤΗ 19-20/12/2009

2. STRATFOR (2010), The Geopolitics of Greece: A sea at heart
3. Kaplan D. R. (2010), For Greece’s economy, geography was destiny, εφημ. The New York Times 24/04/2010, διαθέσιμο στο: http://www.nytimes.com/2010/04/25/opinion/25kaplan.html?_r=0
4. Becatoros E. (2010), Greece: Europe’s gateway for illegal immigration, εφημ. The Washington 
Post 04/11/2010, διαθέσιμο στο: http://www.washingtonpost.com/wpdyn/content/article/2010/11/04/AR2010110403590.html
5. Μαρκεζίνης Β. (2010), Μια νέα εξωτερική πολιτική για την Ελλάδα-Στα πλαίσια της βαθμιαίας ανεξαρτητοποίησης της Ευρώπης από τις ΗΠΑ, Αθήνα: εκδ. Α.Α. Λιβάνη
6. Κωνσταντακόπουλος Δ. (2010), Το φάντασμα της χρεοκοπίας. ΕΠΙΚΑΙΡΑ, 16.
7. εφημ. ΝΑΥΤΕΜΠΟΡΙΚΗ (2010), Πάνω από 150 εκ. ευρώ το κόστος περίθαλψης μη νόμιμων μεταναστών, 14/10/2010, διαθέσιμο στο: http://www.naftemporiki.gr/printStory/272667
8. Κωτούλας Ι. (2011), Μετανάστευση και κυρίαρχη εθνική κουλτούρα, Αθήνα: εκδ. Παπαζήση
9. ΕΠΙΚΑΙΡΑ (2011), Το ενεργειακό πραξικόπημα των ΗΠΑ στην Ελλάδα. 77.

10. Βυθούλκας Δ. (2012), Εκκένωση νησιών με πληθυσμό κάτω από 150 κατοίκους πρότεινε η τρόικα, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ 11/10/2012, διαθέσιμο στο: http://www.tovima.gr/society/article/?aid=479000
11. Τσουκαλάς K. (2012), Η Ελλάδα της λήθης και της αλήθειας, Αθήνα: εκδ. Θεμέλιο
12. Χρυσόγελος Ν. (2012), Αμυντικές δαπάνες: Ανάλυση δεδομένων και πολιτικά συμπεράσματα, διαθέσιμο στο: http://www.chrysogelos.gr/index.php?
13. STRATFOR (2012), The Geopolitics of the United States, Part 1: The Inevitable Empire, διαθέσιμο στο: http://www.stratfor.com/analysis/geopolitics-united-states-part-1-inevitable-empire

14. Σταυρόπουλος Λ. (2013), Αναδίπλωση της κυβέρνησης για την πώληση δημόσιων νησίδων, εφημ. ΤΟ ΒΗΜΑ 13/02/2013, διαθέσιμο στο: http://www.tovima.gr/finance/article/?aid=498079

15. Dempsey J. (2013), Military in Greece is spared cuts, εφημ. The New York Times 07/01/2013, διαθέσιμο στο: http://www.nytimes.com/2013/01/08/world/europe/08iht-letter08.html?smid=tw-share&_r=0

16. Δελαστίκ Γ. (2013), Κυβέρνηση, ΗΠΑ και ΕΕ κατά των Ρώσων επενδυτών, εφημ. ΤΟ ΕΘΝΟΣ 28/01/2013, διαθέσιμο στο: http://www.ethnos.gr/article.aspcatid=22792&subid=2&pubid=63773353option=com_k2&view=item&id=1006:eksoplistika&Itemid=75%E2%8C%A9=el