Όλες σχεδόν οι οικονομικές μελέτες υποστηρίζουν ότι τα υψηλά ποσοστά ανεργίας που παρατηρούνται στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες θα διατηρηθούν για τα επόμενα χρόνια. Είναι πιθανό ακόμη και μια τόσο δυσοίωνη πρόβλεψη να υποτιμά τα μελλοντικά ποσοστά ανεργίας;
Με την πρόοδο της πληροφορικής, της ρομποτικής και άλλων μορφών αυτοματοποίησης της εργασίας να συνεχίζεται με επιταχυνόμενους ρυθμούς, είναι βέβαιο ότι ολοένα περισσότεροι άνθρωποι θα χάνουν τη δουλειά τους και η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας θα γίνεται ολοένα πιο δύσκολη. Οι περισσότεροι οικονομολόγοι, όμως, αψηφούν τις ανησυχίες ότι αυτό μπορεί να οδηγήσει σε μακροχρόνια διαρθρωτική ανεργία. Πράγματι, η άποψη αυτή συνήθως αντιμετωπίζεται με χλευασμό. Τα συντηρητικά μέσα ενημέρωσης στις Ηνωμένες Πολιτείες σχολίασαν με περιπαικτική διάθεση τον προβληματισμό του Αμερικανού Προέδρου για το εάν η αυτοματοποίηση απειλεί την ανάπτυξη της απασχόλησης. Το ερώτημα που έθεσε, όμως, ο Μπαράκ Ομπάμα ήταν εύλογο.
Ένα πολύ μεγάλο ποσοστό θέσεων εργασίας χαρακτηρίζεται, ως έναν βαθμό, από ρουτίνα και επανάληψη. Καθώς οι υπολογιστές συνεχίζουν να εξελίσσονται τεχνολογικά σε επίπεδο υλικού και λογισμικού, πολλές από αυτές τις θέσεις θα μπουν πιθανότατα στο στόχαστρο της αυτοματοποίησης και συγκεκριμένα της μηχανικής μάθησης.
Δεν πρόκειται για ένα μακρινό σενάριο επιστημονικής φαντασίας, αλλά μια απλή παρεκβολή των ειδικών συστημάτων και των εξειδικευμένων αλγόριθμων που χρησιμοποιούνται σήμερα στην προσγείωση των αεροσκαφών, τις αυτόματες συναλλαγές στη Γουόλ Στριτ ή στις παρτίδες σκακιού ανάμεσα σε ανθρώπους και υπολογιστές. Ο υπολογιστής Watson της IBM - ο οποίος χρησιμοποιήθηκε στο τηλεοπτικό παιχνίδι «Jeopardy!» - αποτελεί «ζωντανή» απόδειξη ότι οι αλγόριθμοι της μηχανικής μάθησης θα είναι σύντομα σε θέση να διεκπεραιώνουν μια σειρά από γνωστικές λειτουργίες.
Καθώς η συγκεκριμένη τεχνολογία εξελίσσεται, τα εν λόγω συστήματα θα αρχίσουν να πλησιάζουν ή να ξεπερνούν τις ικανότητες των εργαζομένων σε πολλές κατηγορίες «εργασιών ρουτίνας», οι οποίες περιλαμβάνουν και κλάδους επαγγελμάτων που προϋποθέτουν πτυχίο ή εξειδικευμένη κατάρτιση. Από την αυξανόμενη τάση στροφής στην τεχνολογία θα απειληθεί επίσης μεγάλη μερίδα δημοσίων υπαλλήλων.
Ένα από τα πιο ακραία ιστορικά παραδείγματα απώλειας θέσεων εργασίας εξαιτίας της τεχνολογίας είναι η αγροτική παραγωγή των αναπτυγμένων κρατών. Στα τέλη της δεκαετίας 19ου αιώνα, σχεδόν τα τρία τέταρτα του συνολικού εργατικού δυναμικού στις Ηνωμένες Πολιτείες απασχολούνταν στη γεωργία. Σήμερα, το ποσοστό αυτό είναι μόλις 2-3%. Η αυξανόμενη χρήση των μηχανών οδήγησε στην κατάργηση εκατομμυρίων θέσεων εργασίας.
Είναι γνωστό ότι όταν οι εργαζόμενοι στις ανεπτυγμένες χώρες εγκατέλειπαν τις αγροτικές εργασίες η μακροχρόνια διαρθρωτική ανεργία δεν αυξανόταν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι απορροφούνταν σε άλλους κλάδους και κυρίως στη βιομηχανική παραγωγή που γνώριζε άνθηση. Οι μέσοι μισθοί και το γενικό επίπεδο διαβίωσης σημείωσαν θεαματική βελτίωση -περίτρανο παράδειγμα της αποκαλούμενης «πλάνης των Λουδιτών». Αυτή ακριβώς την ιδέα συμμερίζονται οι περισσότεροι οικονομολόγοι, οι οποίοι πιστεύουν ότι η τεχνολογική πρόοδος δεν οδηγεί ποτέ σε ουσιαστική αύξηση της μακροχρόνιας ανεργίας.
Αυτό που υποστηρίζουν είναι ότι καθώς βελτιώνονται οι τεχνολογίες που περιορίζουν τις θέσεις εργασίας, κάποιοι εργαζόμενοι χάνουν τη δουλειά τους σε βραχυπρόθεσμο ορίζοντα αλλά η παραγωγή γίνεται πιο αποδοτική. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι τιμές των προσφερόμενων αγαθών και των υπηρεσιών να μειώνονται με αποτέλεσμα να αυξάνεται η αγοραστική δύναμη των καταναλωτών, οι οποίοι διοχετεύουν τα χρήματά τους σε άλλους τομείς δίνοντας ώθηση στη ζήτηση και την απασχόληση σε όλους σχεδόν τους κλάδους.
Το πρόβλημα σήμερα είναι ότι δεν μιλάμε για ταχεία αυτοματοποίηση σε έναν συγκεκριμένο κλάδο της οικονομίας όπως η γεωργία. Όταν άρχισαν να χρησιμοποιούνται μηχανές στην αγροτική παραγωγή, υπήρχαν άλλοι κλάδοι εντάσεως εργασίας που μπόρεσαν να απορροφήσουν εκατομμύρια εργαζόμενους. Σήμερα, δύσκολα μπορεί να περιμένει κανείς ότι θα συμβεί κάτι ανάλογο.
Καθώς η αυτοματοποίηση καταργεί θέσεις εργασίας σε ολοένα περισσότερους κλάδους, θα υπάρξει ένα «σημείο καμπής» μετά το οποίο η οικονομία ως σύνολο δεν θα μπορεί να απορροφά τους εργαζομένους που απολύονται εξαιτίας της αυτοματοποίησης (ή της παγκοσμιοποίησης). Μετά από αυτό το όριο, οι επιχειρήσεις θα μπορούν να εντείνουν την παραγωγή κυρίως με την ενσωμάτωση σε αυτή μηχανών και λογισμικού. Αυτό σημαίνει ότι η διαρθρωτική ανεργία θα γίνει αναπόφευκτη.
Εάν η αυτοματοποίηση συνεχίζεται με σταθερούς ρυθμούς, ο βασικός μηχανισμός μεταφοράς της αγοραστικής δύναμης στα χέρια των καταναλωτών δεν θα λειτουργεί. Φανταστείτε μια πλήρως αυτοματοποιημένη οικονομία. Θεωρητικά κανείς δεν θα έχει δουλειά (ή εισόδημα), αφού όλες οι εργασίες θα εκτελούνται από τις μηχανές. Πολύ πριν φτάσουν τα πράγματα σε αυτό το σημείο, τα επιχειρηματικά μοντέλα μαζικής αγοράς θα είχαν φτάσει σε μη βιώσιμο σημείο. Από πού θα προερχόταν η κατανάλωση τότε; Εάν υποθέσουμε ότι εξακολουθούσε να ισχύει η οικονομία της αγοράς (αντί για μια προγραμματιζόμενη οικονομία), γιατί να συνεχίζεται η παραγωγική διαδικασία όταν δεν υπάρχουν καταναλωτές για να αγοράσουν τα προϊόντα;
Στις αναπτυσσόμενες χώρες, το μεγαλύτερο πλήγμα στην αγορά εργασίας θα επέφερε η αυτοματοποίηση του τομέα υπηρεσιών, στον οποίο απασχολείται το μεγαλύτερο ποσοστό του εργατικού δυναμικού. Στα αναπτυσσόμενα κράτη, οι επιπτώσεις θα είναι χειρότερες από την αυτοματοποίηση της παραγωγής. Ήδη τα εργοστάσια ενσωματώνουν με ραγδαίους ρυθμούς τεχνολογίες εξοικονόμησης εργασίας. Για παράδειγμα η Foxconn, κορυφαία εταιρεία ηλεκτρονικών ειδών της Ταϊβάν που δραστηριοποιείται και στην Κίνα, ανακοίνωσε πρόσφατα ότι σκοπεύει να εντάξει στην παραγωγή ιδιαίτερα εξελιγμένα ρομπότ σε μεγάλη κλίμακα.
Η ανεργία που προκύπτει από την αυτοματοποίηση στον μεταποιητικό κλάδο της Κίνας μπορεί να αποτελέσει εμπόδιο τελικά τις προσπάθειες της χώρας να εξισορροπήσει την οικονομία της μέσω της ενίσχυσης της εγχώριας κατανάλωσης. Πρόκειται για έναν στόχο που, σύμφωνα με την πλειονότητα των οικονομολόγων, είναι καθοριστικός για τη μακροπρόθεσμη ευημερία της χώρας. Εάν οι καταναλωτές βλέπουν ότι καταργούνται συστηματικά οι θέσεις της εργασίας λόγω αυτοματοποίησης της παραγωγής θα προσαρμόσουν αναλόγως τις καταναλωτικές τους δαπάνες.
Ιδίως, μάλιστα, όταν φαίνεται πως η πρόσθετη εκπαίδευση ή κατάρτιση δεν μπορεί να εξασφαλίσει ουσιαστικά τους εργαζόμενους. Και δεδομένης της ανασφάλειας που θα επικρατεί σχετικά με τη σταθερότητα των εισοδημάτων τους σε μακροπρόθεσμο επίπεδο, οι παραδοσιακές πολιτικές όπως η παροχή κινήτρων ή η μείωση των φόρων δεν θα έχουν αποτέλεσμα.
Πλησιάζουμε, λοιπόν, το «σημείο καμπής» όπου η αυτοματοποίηση πυροδοτεί διαρθρωτική ανεργία;
Εάν αναλογιστεί κανείς τα σημερινά προβλήματα των προηγμένων κρατών -πολυετή στασιμότητα ή μείωση των μισθών των μέσων εργαζομένων, διεύρυνση της ανισότητας αμοιβών, αυξανόμενη παραγωγικότητα και κατανάλωση που βασίζεται στον δανεισμό και όχι στο εισόδημα- φαίνεται απόλυτα εύλογη μια τέτοια υπόθεση. Ας ελπίσουμε ότι οι αρμόδιοι θα προχωρήσουν σε λεπτομερή ανάλυση των ιστορικών οικονομικών δεδομένων προτού φτάσει η οικονομία στο σημείο καμπής.
ΜΑΡΤΙΝ ΦΟΡΝΤ
*Ο Μάρτιν Φορντ είναι συγγραφέας του βιβλίου με τίτλο «The Lights in the Tunnel: Automation, Accelerating Technology, and the Economy of the Future»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου