Ανησυχία για καυτό δίμηνο στο Αιγαίο

«“Καυτό” δίμηνο ή “καυτή” διετία;». Αυτό είναι το βασικό ερώτημα που απασχολεί τη σκέψη όσων, εκ της θέσεώς τους, παρακολουθούν από πολύ κοντά το άνευ προηγουμένου μπαράζ της τουρκικής προκλητικότητας στο Αιγαίο και προσπαθούν να βρουν μιαν απάντηση αν όλα αυτά συμβαίνουν με βάση κάποιον χρονικό ορίζοντα ή συνιστούν εμπράγματη παγίωση των διεκδικήσεων της Αγκυρας στο αρχιπέλαγος.

Οι δύο μήνες (κατ’ ακρίβεια 50 ημέρες) αφορούν το χρονικό διάστημα που έχει απομείνει ώς το συνταγματικό δημοψήφισμα με το οποίο ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν φιλοδοξεί να κερδίσει το «ναι» του τουρκικού λαού στο σχέδιο συγκέντρωσης υπερεξουσιών γύρω από το πρόσωπό του. Τα δύο χρόνια και έξι μήνες ισοδυναμούν με τον χρόνο που απομένει ώς τις –προγραμματισμένες τουλάχιστον μέχρι αυτή τη στιγμή– εκλογές του 2019 και, προφανώς, ο κ. Ερντογάν επιθυμεί να τις κερδίσει με το ίδιο σύστημα. Εγχώριες αλλά και διεθνείς διπλωματικές πηγές εντάσσουν την έξαρση των τουρκικών διεκδικήσεων στο Αιγαίο στον εσωτερικό, σκληρό πολιτικό αγώνα που διεξάγει ο κ. Ερντογάν, τονίζοντας ότι πιθανή ήττα του Τούρκου προέδρου θα ρίξει τη γειτονική χώρα σε ακόμη βαθύτερη κρίση. Πολλοί θα διερωτηθούν τι ακριβώς άλλαξε από το βράδυ της 15ης Ιουλίου 2016, όταν ο κ. Ερντογάν ζητούσε από τους πολίτες να τον υπερασπιστούν στις πλατείες και εκατομμύρια ανταποκρίθηκαν στην πρόσκλησή του, μέχρι ένα πιθανώς αρνητικό αποτέλεσμα στο δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου 2017. Ολα αυτά είναι σε πλήρη γνώση και συνυπολογίζονται στην Αθήνα, η οποία –ωστόσο– δεν έχει την πολυτέλεια να παρακολουθεί με ουδετερότητα την εσωτερική κατάσταση στην Τουρκία. Αντιθέτως, οι αρμόδιοι στα υπουργεία Εξωτερικών και Αμυνας καταγράφουν, με ιδιαίτερη ανησυχία, την κλιμάκωση της τουρκικής κινητικότητας σε όλα τα επίπεδα.

Πρώτον, σε πολιτικό επίπεδο η ατμόσφαιρα βρίσκεται στο ναδίρ. Η οιονεί αποτυχία των διαπραγματεύσεων στο Κυπριακό, αλλά και η περαιτέρω επιβάρυνση στις σχέσεις Αθήνας - Αγκυρας λόγω της αίτησης ασύλου που έκαναν την περασμένη Παρασκευή στην Αλεξανδρούπολη δύο φυγάδες Τούρκοι κομάντος, οι οποίοι μάλιστα εκτιμάται ότι συμμετείχαν στην ομάδα εκείνων που βρίσκονταν σε απόσταση βολής από το ξενοδοχείο που φιλοξενούσε τον κ. Ερντογάν το βράδυ της απόπειρας πραξικοπήματος. Δεδομένου ότι η πολιτική ατμόσφαιρα ανάμεσα στις δύο χώρες είναι ήδη αρκετά επιβαρυμένη λόγω της απόφασης του Αρείου Πάγου να μην προχωρήσει στην έκδοση των οκτώ στρατιωτικών που κρατούνται στην Ελλάδα από τον περασμένο Ιούλιο, είναι δεδομένο ότι η νέα εκκρεμότητα θα προσθέσει ένταση. Σε αυτό το κλίμα δύσκολα μπορεί να προβλεφθεί αν θα δρομολογηθεί, κάποια στιγμή, η συνάντηση των πρωθυπουργών των δύο χωρών στη Θεσσαλονίκη ή αν θα απεμπλακούν διάφορα σχέδια όπως οι συνδέσεις μέσω θαλάσσης και σιδηροδρόμου της βορειοελλαδικής πόλης με τη Σμύρνη και την Κωνσταντινούπολη, αντιστοίχως.

Οι διεκδικήσεις

Η δεύτερη και ίσως πιο ουσιαστική, μακροπρόθεσμα, διάσταση αφορά την αποτύπωση των τουρκικών διεκδικήσεων στον χάρτη. Η εμφάνιση του «Τσεσμέ» σε τρία σημεία σε όλο το γεωγραφικό μήκος του Αιγαίου, αντιπροσωπεύει την πάγια τουρκική θέση για ίσα δικαιώματα στο αρχιπέλαγος. Η σκηνοθετική οπτική γωνία με την οποία αποτυπώνεται στα βίντεο και το φωτογραφικό υλικό που δημοσιοποιείται στην Τουρκία, η «προάσπιση των τουρκικών εθνικών συμφερόντων» στα Ίμια, δεν είναι τίποτε άλλο από την παρουσίαση της θεωρίας των «γκρίζων ζωνών».

Η αεροπορική συνέργεια σε αυτό τον στόχο είναι περιορισμένη λόγω των προβλημάτων που αντιμετωπίζει η τουρκική Πολεμική Αεροπορία, ωστόσο –έστω και σε περιορισμένο αριθμό– το FIR Αθηνών και ο Εθνικός Εναέριος Χώρος αμφισβητούνται σε καθημερινή βάση. Η Άγκυρα θεωρεί ότι ανατολικά του 25ου Μεσημβρινού (βλ. γράφημα) έχει απόλυτη δικαιοδοσία τόσο στον αέρα όσο και στη θάλασσα. Στο ίδιο πλαίσιο, τις πρώτες πρωινές ώρες της Παρασκευής, η Τουρκική Ακτοφυλακή ανακοίνωσε ότι η ακταιωρός «Γιασάμ» διεξήγαγε επιχείρηση Έρευνας και Διάσωσης (SAR) λέμβου με 51 Πακιστανούς μετανάστες σε απόσταση 42 ναυτικών μιλίων από τις τουρκικές ακτές, εντός δηλαδή των αρμοδιοτήτων του ελληνικού Κέντρου Έρευνας και Διάσωσης. Από την Αθήνα παρακολούθησαν και αποτύπωσαν τον πλου του «Γιασάμ», το οποίο –σύμφωνα με διπλωματικές πηγές– δεν πραγματοποίησε απολύτως καμία επιχείρηση.

Αυτή η διαδικασία κατασκευής πληροφοριών έχει οδηγήσει την Αθήνα στο συμπέρασμα ότι η Τουρκία, πέρα από τις προφανείς και ουσιαστικές προκλήσεις, έχει αποδυθεί και σε έναν άτυπο ψυχολογικό πόλεμο, με στόχο τη διατήρηση της έντασης σε υψηλά επίπεδα και στα ελληνικά ΜΜΕ. Έμπειροι διπλωμάτες τονίζουν ότι έως αυτή τη στιγμή η τουρκική παραβατικότητα έχει περιοριστεί στο Αιγαίο Πέλαγος, δίχως να μεταφερθεί στην Ανατολική Μεσόγειο, όπου η Άγκυρα διακηρύσσει τα αποκλειστικά δικαιώματά της σε μια περιοχή από τον 28ο έως και τον 32ο μεσημβρινό, η οποία συμπίπτει με την απόσταση μεταξύ της Λίνδου στη Ρόδο και της ανοιχτής θάλασσας έξω από την Πάφο, στην Κύπρο.

Αρκετές φορές στο παρελθόν, ελληνικές και τουρκικές φρεγάτες έχουν συναντηθεί –δίχως προβλήματα– στα νότια της Ρόδου ή ανοιχτά του Καστελλόριζου. Στην Αθήνα επιθυμούν να επαναδρομολογήσουν και να προσδώσουν εκ νέου νόημα στις διερευνητικές επαφές. Ίσως είναι ειρωνικό, η τελευταία συνάντηση των δύο γενικών γραμματέων των ΥΠΕΞ Ελλάδας και Τουρκίας, Δημήτρη Παρασκευόπουλου και Ουμίτ Γιαλτσίν, πραγματοποιήθηκε στις 26 Ιανουαρίου και ολοκληρώθηκε λίγο πριν από τη δημοσιοποίηση της απόφασης του Αρείου Πάγου για μη έκδοση των «οκτώ» στην Τουρκία.

Η προκλητικότητα

Τρίτον, σε επιχειρησιακό επίπεδο η Αθήνα παρακολουθεί τον τρόπο με τον οποίο ξεδιπλώνεται η τουρκική προκλητικότητα και έως αυτή τη στιγμή ακολουθεί μια στρατηγική κλιμάκωσης, η οποία, ωστόσο, δεν έχει ορατή κατεύθυνση. Εν ολίγοις, διπλωματικές και στρατιωτικές πηγές παρατηρούν ότι οι τουρκικές αντιδράσεις είναι σίγουρα σπασμωδικές, αλλά δείχνουν πως σκοπός είναι μια πιθανή εκδήλωση «θερμού επεισοδίου». Ως πλέον ενδεικτικό παράδειγμα αναφέρονται οι βολές της τουρκικής ακταιωρού «Κουσάντασι» το πρωί της Παρασκευής 17 Φεβρουαρίου, εντός των ελληνικών χωρικών υδάτων, στα ανατολικά του Φαρμακονησίου. Εκείνη τη στιγμή βρισκόταν σε εξέλιξη υποβρυχιακή άσκηση του Πολεμικού Ναυτικού στο Αιγαίο, ενώ ένας μεγάλος αριθμός πλοίων βρισκόταν ανεπτυγμένος στο αρχιπέλαγος με μικρή ή ελάχιστη τουρκική παρουσία. Εν ολίγοις, το Π.Ν. είχε απόλυτο τακτικό πλεονέκτημα, σε περίπτωση που το επεισόδιο του Φαρμακονησίου εξελισσόταν σε κάτι πιο σοβαρό.

Στο ΓΕΕΘΑ, αλλά και στο ΓΕΝ που λόγω της ναυτικής φύσης των περισσότερων προκλήσεων βρίσκεται σε μόνιμη επιφυλακή, αναμένουν να διαπιστώσουν πώς θα εξελιχθεί και μια άσκηση που έχει εξαγγείλει για την Τρίτη η Τουρκία και θα είναι η δεύτερη από την απόπειρα πραξικοπήματος του περασμένου Ιουλίου. Πάντως σε επίπεδο ΝΑΤΟ, η συνεργασία Ελλάδας και Τουρκίας συνεχίζεται κανονικά. Στο πλαίσιο της επιχείρησης «Sea Guardian» στην Κεντρική Μεσόγειο η τουρκική φρεγάτα «Γκαζίαντεπ», η ελληνική «Ναυαρίνον» και η ιταλική «Αβιέρε» συμπλήρωσαν μεταξύ 4 και 19 Φεβρουαρίου 600 ώρες κοινών περιπολιών...

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 26/02/2017