Άγγελος Μ. Συρίγος*: Πού βρίσκεται το Καστελόριζο;

Τις τελευταίες ημέρες με κυβερνητική πρωτοβουλία έχει τεθεί στη δημόσια συζήτηση σε ποια θαλάσσια περιοχή βρίσκεται το Καστελόριζο ή πιο σωστά το νησιωτικό σύμπλεγμα της Μεγίστης. Το 1923 ο Διεθνής Υδρογραφικός Οργανισμός προσδιόρισε τα όρια του Αιγαίου στην Κρήτη, στην Κάρπαθο, στη Ρόδο και στις απέναντι μικρασιατικές ακτές. Επομένως, βάσει του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού το Καστελόριζο βρίσκεται εκτός Αιγαίου, στη Μεσόγειο, γνωστή ως Θάλασσα της Λυκίας ή Θάλασσα της Λεβαντίνης (του Λεβάντε).

Ο προσδιορισμός, όμως, των ορίων του Αιγαίου Πελάγους (όπως και κάθε θάλασσας) από τον Διεθνή Υδρογραφικό Οργανισμό γίνεται μόνον για λόγους διευκολύνσεως της ναυσιπλοΐας και συντονισμού στην έκδοση χαρτών και στη διεξαγωγή υδρογραφικών ερευνών. Δεν έχει καμία νομική ή πολιτική σημασία. Αυτό αναφέρεται ρητώς στο ίδιο το σχετικό εγχειρίδιο του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού, που προσδιορίζει τα όρια των θαλασσών:

Τα όρια που προτείνονται … έχουν χαραχθεί αποκλειστικώς για τη διευκόλυνση του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού κατά την κατάρτιση των κατευθύνσεων ναυσιπλοΐας, των οδηγιών προς ναυτιλλομένους κλπ. ούτως ώστε να διασφαλίσει ότι όλες οι δημοσιεύσεις που θα επιγράφονται με το όνομα ενός ωκεανού ή μίας θάλασσας θα αφορούν στη συγκεκριμένη περιοχή… Αυτά τα όρια δεν έχουν καμία απολύτως πολιτική σημασία», [Πρόλογος στην τρίτη -και τελευταία εγκεκριμένη- έκδοση του εγχειριδίου Limits of Oceans and Seas, Special Publication No 23, International Hydrographic Organization, 3rd edition, 1953, σελ. 18.]

Επίσης, είναι αποδεκτό και νομολογιακά ότι ο προσδιορισμός τέτοιου είδους ορίων είναι τεχνητός και δεν αποτελεί βάση για οριοθέτηση ή για αναγνώριση συγκεκριμένων δικαιωμάτων:

«Η έκθεση [δηλ. το εγχειρίδιο] του Διεθνούς Υδρογραφικού Οργανισμού δεν προοριζόταν να χρησιμοποιηθεί ως βάση για την οριοθέτηση ή για οποιαδήποτε ειδική απόδοση δικαιωμάτων. Ήταν απλώς μια προσπάθεια να προσδιορισθούν ευρείες γεωγραφικές ονομασίες…», υπόθεση Οριοθέτησης Μπαρμπάντος - Τρινιντάντ και Τομπάγκο, Διαιτητικό Δικαστήριο, Απόφασή 11ης Απριλίου 2006, παρ. 314.

Το Καστελόριζο και τα γύρω ελληνικά νησάκια ανήκουν διοικητικά στα Δωδεκάνησα. Δεν είναι μόνον η απόδοσή τους εν συνόλω στην Ελλάδα το 1947 με τη Συνθήκη των Παρισίων. Η ίδια η Τουρκία είχε αποδεχθεί παλαιότερα την ενότητα του χώρου και το ενιαίο της αντιμετωπίσεως του συμπλέγματος της Μεγίστης με τα λοιπά Δωδεκάνησα. Το 1932 υπέγραψε συμφωνία κι ένα πρωτόκολλο με την κατέχουσα τα Δωδεκάνησα Ιταλία. Τότε χαράχθηκε μία οριοθετική γραμμή που συνέδεε το Καστελόριζο με τη Ρόδο παρ’ ότι από τη μία πλευρά είναι οι τουρκικές ακτές και από την άλλη η ανοιχτή θάλασσα.

Αντιθέτως, μετά το 2009 η Τουρκία θυμήθηκε ότι το Καστελόριζο βρίσκεται εκτός του Αιγαίου και συνεπώς απαιτεί ξεχωριστή αντιμετώπιση. Σε συνέντευξή του το 2011 ο τότε υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Νταβούτογλου είχε δηλώσει:

Ερώτηση δημοσιογράφου: Αντιτίθεται πράγματι η Τουρκία στη συμπερίληψη του Καστελόριζου σ’ ένα ενδεχόμενο συνολικό πακέτο συμφωνίας και γιατί;

Απάντηση Νταβούτογλου: Οι διερευνητικές επαφές έχουν ρητό στόχο να εξετάσουν όλα τα θέματα που αφορούν τις διαφωνίες μας στο Αιγαίο. Επομένως, είμαστε επικεντρωμένοι κατά προτεραιότητα στο θέμα του Αιγαίου. Ωστόσο, το Καστελόριζο βρίσκεται στη Μεσόγειο. Σε ό,τι αφορά το νησί του Καστελόριζου, η Τουρκία έχει βάσιμες νομικές και πολιτικές θέσεις, σε συμφωνία με το διεθνές δίκαιο και τη νομολογία των διεθνών δικαστηρίων, συμπεριλαμβανομένης και της Χάγης. «Το Καστελόριζο εκτός διαπραγμάτευσης – Ο Αχμέτ Nταβούτογλου στην “Κ”», συνέντευξη στον Α. Παπαχελά, Καθημερινή, 6 Μαρτίου 2011, (έμφαση από τον συγγραφέα).

Στόχος της Τουρκίας είναι να απομονώσει το νησιωτικό σύμπλεγμα του Καστελόριζου από τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου. Σε μία τέτοια περίπτωση το σύμπλεγμα του Καστελορίζου θα εμφανίζεται ως μία μικρή συστάδα νησιών που βρίσκονται αντιμέτωπες με το υπερπολλαπλάσιο εύρος των τουρκικών ακτών. Το μικρό μήκος των ακτών του ελληνικού νησιωτικού συμπλέγματος θα βρίσκεται σε δυσαναλογία με τις θαλάσσιες περιοχές που θα του αποδοθούν με τη μέθοδο της μέσης γραμμής, εν συγκρίσει με τις τουρκικές ακτές και τις δικές τους θαλάσσιες περιοχές. Επομένως, η Τουρκία θα ζητήσει να αποδοθεί στο σύμπλεγμα του Καστελόριζου μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη. Δεν θα έχει δικαίωμα ούτε για υφαλοκρηπίδα ούτε για ΑΟΖ.

Θα πρέπει να επισημανθεί όμως ότι στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της ανατολικής Μεσογείου δεν έχουμε μόνον την προβολή των ακτών του Καστελόριζου. Στην ίδια περιοχή υπάρχουν η Ρόδος, η Κάρπαθος και η Κρήτη. Η προβολή των ακτών τους (μαζί με αυτές του νησιωτικού συμπλέγματος της Μεγίστης) προσδιορίζει τις θαλάσσιες ζώνες της περιοχής. Για αυτό το λόγο και η επίσημη ελληνική θέση είναι ότι στόχος «είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας μεταξύ των δύο χωρών σε όλο το εύρος της, από τη Θράκη μέχρι το Καστελόριζο». [Δήλωση του εκπροσώπου του ελληνικού Υπουργείου Εξωτερικών, 6 Μαρτίου 2011].

Τον τελευταίο καιρό πληθαίνουν οι ενδείξεις ότι η ελληνική κυβέρνηση αποδέχεται τον διαχωρισμό του Καστελόριζου από τα υπόλοιπα νησιά του Αιγαίου. Δεν είναι μόνον η όψιμη ανακάλυψη για τα όρια του Αιγαίου και την εξαίρεση του Καστελόριζου από αυτό. Είχαμε επιπλέον τρεις διαδοχικές δηλώσεις από τον υπουργό Εξωτερικών:

-«Πώς μπορεί κάποιος να αποκλείσει από αυτή την περιοχή την Τουρκία η οποία έχει τόσα χιλιόμετρα ακτή στη Μεσόγειο; Κανείς δεν ισχυρίζεται το αντίθετο από αυτό», 20 Μαρτίου 2019

-«εμείς θεωρούμε ότι σε όλα τα θέματα που την αφορούν, η Τουρκία έχει δικαιώματα», 21 Μαρτίου 2019

-«Δεν θέλουμε να αποκτήσουμε μονοπωλιακή ιδιοκτησία εκεί που θεωρούμε ότι έχουμε συμφέροντα», 22 Μαρτίου 2019

Όλα αυτά δείχνουν να θέλουν να προετοιμάσουν την ελληνική κοινή γνώμη για την υποτιθέμενη μειωμένη επήρεια του συμπλέγματος του Καστελορίζου σε μία οριοθέτηση. Κατ’ ακολουθίαν, προκειμένου να καταλήξουμε να μην έχουν τα νησιά υφαλοκρηπίδα, μας συμφέρει η συνεκμετάλλευση όλης της περιοχής με την Τουρκία χωρίς προηγούμενη οριοθέτηση.

Αντίστοιχες υπεραπλουστευτικές αντιλήψεις πρυτάνευσαν και στη συμφωνία των Πρεσπών. Για να μην έχουμε επανάληψη του ιδίου έργου, υπενθυμίζεται ότι πάγια ελληνική θέση από το 1974 είναι πως η διαπραγμάτευση για την οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας (και της ΑΟΖ, οψέποτε θεσπισθεί) θα πρέπει να είναι συνολική και όχι αποσπασματική και να αφορά ενιαία σε όλο το μήκος των ελληνικών θαλασσίων συνόρων, από το δέλτα του Έβρου έως και τη Στρογγύλη ανατολικά του Καστελόριζου.

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ