Η καταστροφή ενός θεσμού

Του Αριστου Δοξιαδη*

Η φορολογική επιδρομή του τελευταίου έτους δεν πρόκειται να βγει σε καλό, αλλά τουλάχιστο έχει μια κάποια εξήγηση: η κυβέρνηση αγωνιά να δημιουργήσει δημοσιονομικό πλεόνασμα, και δεν θέλει να περικόψει περισσότερο τις δαπάνες. Μερικές ρυθμίσεις όμως είναι εντελώς ακατανόητες. Ενώ θα έχουν ελάχιστο και αμφίβολο δημοσιονομικό όφελος, καταστρέφουν τα θεμέλια της παραγωγικής βάσης και απομακρύνουν την προοπτική της ανάπτυξης. Αναφέρομαι στις διατάξεις που αφορούν στην ευθύνη φυσικών προσώπων για χρέη εταιρειών προς το Δημόσιο. Διαβρώνουν τον θεσμό της Ανώνυμης Εταιρείας σε βαθμό που ακυρώνει όλα όσα έγιναν τα τελευταία χρόνια για να δημιουργηθούν ανταγωνιστικές επιχειρήσεις.

Υπάρχουν τουλάχιστο τρεις κρίσιμοι ρόλοι για να λειτουργεί καλά ο θεσμός. Πρώτος είναι ο μέτοχος, που είναι διατεθειμένος να βάλει χρήματα σε μια επιχείρηση που δεν την ελέγχει σε καθημερινή βάση. Για να το κάνει, πρέπει να ξέρει ότι δεν διακινδυνεύει τίποτε πέρα από το ποσό που κατέβαλε για να πάρει μετοχές. Αν η εταιρεία πτωχεύσει, δεν θα στραφεί κανένας εναντίον του για τα τυχόν χρέη της. Αυτή τη θεμελιακή αρχή καταπάτησε η κυβέρνηση με τον Ν. 4174/13, ορίζοντας ότι οι μέτοχοι θα πρέπει να επιστρέψουν μερίσματα που έλαβαν τα τελευταία τρία χρόνια πριν λυθεί η εταιρεία. Μπορεί δηλαδή να εμφανιστεί η εφορία κάποια μέρα και να ζητήσει από έναν πρώην μέτοχο χρήματα που είχε εισπράξει πριν από πέντε ή επτά χρόνια. Αν δεν τα έχει, μπορεί να χάσει το σπίτι του και να πάει φυλακή.

Δεύτερος είναι ο διευθύνων σύμβουλος, ή όποιος άλλος ασκεί διοίκηση. Αμείβεται ως στέλεχος. Δεν είναι δικά του ούτε τα κέρδη ούτε η περιουσία της εταιρείας. Για το ελληνικό κράτος αυτά είναι ψιλά γράμματα. Πρέπει να εξοφλήσει αυτός τα χρέη της εταιρείας προς το Δημόσιο, αν η εταιρεία δεν μπορεί να το κάνει. Εχει την ευθύνη ακόμα κι αν η εταιρεία καταστραφεί από σεισμό, ή επειδή μια μεγάλη κρίση εξαφάνισε τους πελάτες της, χωρίς ούτε να είχε δόλο ούτε να ήταν αμελής. Οσο πιο μεγάλη είναι η εταιρεία, τόσο πιο μεγάλο το ρίσκο να βρεθεί με ένα χρέος εκατομμυρίων από τη μια μέρα στην άλλη. Ο μόνος τρόπος να αποφύγει τον κίνδυνο είναι να κηρύξει πτώχευση με τα πρώτα σημάδια κινδύνου. Στην Ελλάδα, όποιος δεν έκλεισε από το 2010 την εταιρεία που διοικεί έχει αναλάβει μεγάλο προσωπικό ρίσκο.

Τρίτος είναι ο εκκαθαριστής, όταν πια η εταιρεία έχει μπει σε διαδικασία πτώχευσης. Ο ρόλος του είναι κρίσιμος για να ρευστοποιηθούν τα περιουσιακά στοιχεία, ώστε να εξοφληθούν εν μέρει οι πιστωτές, με πρώτο το Δημόσιο και τους εργαζόμενους. Αν πρόκειται για παραγωγικές εγκαταστάσεις, ο μόνος τρόπος να μην απαξιωθούν τελείως και να ξαναχρησιμοποιηθούν από νέους ιδιοκτήτες είναι να γίνει έγκαιρα η εκκαθάριση, από έναν ικανό και έντιμο επαγγελματία. Αλλά το κράτος θεωρεί και αυτόν υπεύθυνο, ενώ δεν είχε καμιά σχέση με τα προβλήματα που έφεραν την πτώχευση. Συνεπώς, ποιος λογικός άνθρωπος θα αναλάβει αυτό τον ρόλο; Αποτέλεσμα των ρυθμίσεων δεν θα είναι, όπως ίσως νομίζει η κυβέρνηση, να γίνουν πιο συνεπείς οι Ανώνυμες Εταιρείες στην εξόφληση των χρεών τους. Θα είναι να υπάρχουν πολύ λιγότερες οργανωμένες εταιρείες, και συγκριτικά περισσότερα μικρομάγαζα και ελεύθεροι επαγγελματίες. Η διάρθρωση κάθε οικονομίας ορίζεται σε τελευταία ανάλυση από τα κίνητρα και τα αντικίνητρα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες, και ιδίως οι μεσοαστοί. Τα ελληνικά κίνητρα βοούν: μη γίνετε στελέχη, μη γίνετε μέτοχοι. Καλύτερα τα χρήματα έξω, και στο επάγγελμα ανεξάρτητοι. Αυτή όμως ήταν η συνταγή που διαμόρφωσε μια οικονομία χαμηλής παραγωγικότητας, φτηνής ανάπτυξης και εύκολης φοροδιαφυγής. Τώρα ενισχύεται ακόμα περισσότερο.

Η Ανώνυμη Εταιρεία δεν είναι μια λεπτομέρεια στην ιστορία της οικονομικής ανάπτυξης. Είναι ο μόνος θεσμός που επιτρέπει να συγκεντρωθούν κεφάλαια για να γίνουν εργοστάσια, και κάθε είδους μεγάλες επιχειρήσεις. Και ο μόνος που επιτρέπει να διαχωριστεί η ιδιοκτησία από τη διοίκηση, δηλαδή να υπάρχει επαγγελματικό μάνατζμεντ. Χωρίς ανώνυμες εταιρείες θα ήμασταν όλοι μελισσοκόμοι και ράφτες.

Αν αυτή η προοπτική ενθουσιάζει πολλούς στην κινηματική αριστερά, δεν μπορώ να φανταστώ ότι συγκινεί το οικονομικό επιτελείο της κυβέρνησης. Ο πρωθυπουργός έχει MBA από το Harvard, ο υπουργός Οικονομικών ξέρει πολύ καλά τι θα πει οργανωμένη επιχείρηση, όπως και ο υφυπουργός Οικονομικών και ο γραμματέας Δημοσίων Εσόδων. Τι ωθεί μια τέτοια ομάδα να θεσπίζει καταστροφικές ρυθμίσεις, που δεν εξυπηρετούν κανένα στόχο, ούτε του Μνημονίου ούτε της ανάπτυξης; Η μόνη εξήγηση που μπορώ να δώσω: είναι τόσο φορτωμένοι με τα μακροπροβλήματα ώστε δεν βλέπουν τη ζημιά που γίνεται στο επίπεδο των μικροκινήτρων. Αυτά τα διαμορφώνουν οι λεπτομέρειες των νόμων, που περνάν απαρατήρητες. Είναι σαν τη σκοτεινή ύλη της φυσικής, που διαμορφώνει βαρύτητα χωρίς να φαίνεται.

Τα βαρίδια της οικονομίας δεν είναι μόνο τα μεγέθη του χρέους, τα ελλείμματα, οι φόροι. Είναι διατάξεις όπως αυτές, που μας απομακρύνουν από τη θεσμική πραγματικότητα της Δύσης. Πρέπει να τις καταργήσουμε, πριν βουλιάξουμε οριστικά στον Τρίτο Κόσμο.

* Ο κ. Αρίστος Δοξιάδης (aristosd.wordpress.com) είναι στέλεχος εταιρείας venture capital.

Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ